Schizofrenia
Schizofrenię zalicza się do chorób psychicznych – psychoz.
Można uznać, że są trzy tradycje rozpoznawania schizofrenii:
1. W ujęciu prognostycznym – istotnym kryterium jest stwierdzenie niepomyślnego przebiegu zaburzeń, co wymaga dłuższej obserwacji choroby,
2. W ujęciu symptomatologicznym istotnym kryterium jest stwierdzenie charakterystycznych objawów; wystarcza więc wnikliwa analiza obserwowanego aktualnie obrazu klinicznego,
3. Ujęcie hierarchiczne zwraca uwagę na przyczynową rangę objawów.
Współczesna diagnostyka łączy w różnym stopniu dwie pierwsze tradycje, a trzecią uznaje w coraz mniejszym stopniu.
Miarą uznania tradycji prognostycznej są kryteria diagnostyczne odwołujące się do minimalnego czasu trwania lub do występowania objawów przewlekłych.
Uznanie tradycji symptomatologicznej przejawia się wyliczaniem objawów w pewnym stopniu swoistych ( typowych, podstawowych,, pierwszorzędowych ). Uznawane są głównie dwie takie listy:
-
lista Bleulera, obejmująca objawy uważane przez autora za silnie związane z definiującym chorobę „rozszczepieniem” osobowości,
-
lista Schneidera ujmuje objawy, które autor uważał za praktycznie przydatne w różnicowaniu schizofrenii i powiązane z zaburzeniami jaźni.
Obie listy są obecne we współczesnych systemach diagnostycznych.
Objawy podstawowe (E. Bleuler):
zaburzenia asocjacji
formalne zaburzenia myślenia,
zaburzenia afektu – zubożenie, spłycenie i niedostosowanie,
ambiwalencja,
autyzm.
Objawy pierwszorzędowe (K. Schneider):
ugłośnienie myśli – omamy rzekome,
głosy w postaci za i przeciw – omamy słuchowe dyskutujące,
głosy komentujące zachowanie chorego uwagami – omamy słuchowe komentujące,
oddziaływania cielesne – urojenia,
odciąganie i inne oddziaływania na myśli – urojenia,
odsłonięcie, czyli nagłaśnianie myśli – urojenia,
spostrzeżenie urojeniowe,
inne oddziaływania na uczucia, dążenia i wolę – urojenia.
Leczenie schizofrenii powinno być:
wszechstronne – ponieważ musi uwzględniać wszystkie aspekty poważnego, wielowymiarowego kryzysu, jakim dla chorego jest zachorowanie, w tym zwłaszcza wpływ deficytów i dysfunkcji mózgowych, zmianę sposobu odczuwania siebie ( jaźni ), osiągalnych celów i orientujących wartości oraz ograniczenia w zakresie ról, pozycji oraz więzi społecznych,
wytrwałe – ponieważ kryzys jest zwykle długotrwały i zagraża podstawom egzystencji, a nasza wiedza nie daje podstaw do jednoznacznie pomyślnego lub niepomyślnego rokowania, które uzasadniałoby jakiekolwiek różnicowanie lub ograniczenie wysiłków leczniczych,
indywidualizowane – ponieważ postać kryzysu i udział w nim różnego rodzaju trudności są bardzo indywidualne, a powodzenie leczenie w znacznym stopniu zależy od uzyskania zrozumienia, akceptacji i współdziałania ze strony pacjenta.
Podstawową formą leczenia schizofrenii jest farmakoterapia, głównie poprzez stosowanie leków przeciwpsychotycznych. Nie są one lekami specyficznie przeciwschizofrenicznymi, lecz przypisywane im właściwości oddziałują na istotne składniki ostrych zaburzeń schizofrenicznych i odgrywają w ich leczeniu zdecydowanie pierwszoplanową rolę.
Oprócz farmakoterapii są stosowane: terapia wstrząsowa, psychoterapia, terapia społeczna, autoterapia.
Terapia wstrząsowa
Wskazania do zastosowania elektrowstrząsów w leczeniu schizofrenii pojawiają się rzadko, gdy farmakoterapia jest nieskuteczna. Liczbę i częstość zabiegów wyznacza się odpowiednio do stanu chorego i jego ewolucji. Badania dowodzą, że występujące po elektrowstrząsach dysfunkcje poznawcze ( pamięć, uwaga, postrzeganie) mają charakter przemijający.
Psychoterapia
Nie ma żadnej strategii psychoterapeutycznej, której można by przypisać samodzielną rolę w leczeniu schizofrenii. Jednak wiadomo też, że łączenie psychoterapii z farmakoterapią przynosi lepsze efekty niż sama farmakoterapia. Potrzeba pomocy psychoterapeutycznej w leczeniu schizofrenii wynika ponadto zarówno z często wyrażanych oczekiwań pacjentów (rozmowy, ciepła, zaufania, nadziei), jak i z ogólnego przekonania, że leczenie ludzi z zaburzeniami psychicznymi wymaga dostarczenia im pewnych (nowych, modelowych) doświadczeń pomocnych w opanowaniu różnych form kryzysu związanego z chorobą. Cele działania psychoterapeutycznego w schizofrenii są zwykle nie najlepiej zdefiniowane, jako np. podtrzymywanie kontaktu, dostarczanie pozytywnych doświadczeń i informacji ułatwiających przezwyciężenie kryzysu, wzmacnianie mocnych stron, wzmacnianie poczucia siebie, własnej tożsamości, korygowanie nieadekwatnych wzorców przeżywania i zachowania, ćwiczenie bezpiecznych form porozumiewania się z otoczeniem i uzyskiwania jego oparcia, ćwiczenie specyficznych umiejętności radzenia sobie w praktycznych sytuacjach. Głównymi celami psychoterapii w schizofrenii są więc: nawiązanie kontaktu terapeutycznego oraz podtrzymywanie poziomu funkcjonowania osobowego i interpersonalnego.
Terapia społeczna
Terapia ta koncentruje uwagę na społecznym kontekście choroby. Wśród trudności społecznych charakterystycznych dla chorych na schizofrenię opisuje się zwłaszcza: 1. ograniczenia kompetencji społecznych, tj. umiejętności rozwiązywania prostych i złożonych zadań społecznych; 2. niedostateczne oparcie społeczne, tzn. niedostosowanie, ograniczenie lub brak sieci związków z innymi ludźmi i instytucjami społecznymi, które na co dzień i w sytuacjach kryzysowych mogłyby świadczyć rozmaite formy pomocy (np. emocjonalnej, materialnej, prawnej, duchowej, zdrowotnej). Zasadnicze kierunki działania terapii chorych na schizofrenię zmierzają do wzmocnienia kompetencji społecznych, co ułatwia korzystanie ze źródeł oparcia społecznego, rozszerzenia oparcia społecznego, zapobiegając narastaniu nieprzystosowania.
Autoterapia
Brak wglądu oraz wiele trudnych doświadczeń w okresie towarzyszącym definiowaniu przeżywanych trudności jako choroby sprawiają, że szukanie pomocy medycznej pojawia się jako spontaniczna próba radzenia sobie z nimi raczej rzadko. Trudności, głęboko zapadając w osobowościowy, społeczny i egzystencjalny obszar świadomych i nieświadomych reakcji pacjentów, znacznie częściej skłaniają ich do innych sposobów radzenia sobie z objawami – do przezwyciężania ich wysiłkiem woli w sposób racjonalny (np. przez drobiazgowy schemat dnia, autoperswazję) lub nieracjonalny (np. stosowanie osłon przed rzekomym promieniowaniem, samobójstwo), do szukania oparcia w jakiś czynnościach, osobach lub wartościach (wiara, sztuka, szczególne postawy życiowe) lub do bierności wynikającej z wycofania się lub braku rozeznania , co jest rzeczywistością. Znaczenie autoterapii w leczeniu schizofrenii polega głównie na docenieniu jej potencjalnie terapeutycznej lub antyterapeutycznej roli oraz próbie optymalizacji jej wpływu.
Schizofrenia – 10 tez
Schizofrenia jest chorobą – nie jest jakimkolwiek wykroczeniem, nikt nie ponosi za nią winy, wiąże się z cierpieniem i imperatywem pomocy.
Schizofrenia jest choroba o wielu wymiarach – nie tylko neurobiologicznym, lecz także osobowym, społecznym i duchowym.
Schizofrenia jest nie tylko chorobą, lecz także indywidualnym i społecznym doświadczeniem człowieka.
Schizofrenia nie jest chorobą dziedziczną – czynniki genetyczne wywierają wpływ, lecz nie determinują zachorowania w sposób jednoznaczny, bez udziału czynników niegenetycznych.
Schizofrenia nie jest chorobą nieuleczalną – rokowanie jest poważne, lecz nie zawsze niepomyślne, a niemal zawsze można w istotnym stopniu chorym pomóc.
Jest schizofrenia – nie ma ‘schizofreników” – choroba nie określa choroby chorego, zawsze zachowuje on podmiotowość i znaczne obszary zdrowego funkcjonowania.
Chory na schizofrenię pozostaje człowiekiem, osobą, obywatelem – jak każdy z nas, choroba nie odbiera człowieczeństwa, godności ani praw obywatelskich.
Chorzy na schizofrenię nie zagrażają innym bardziej niż osoby zdrowe – agresja stanowi problem u zdecydowanej mniejszości chorych, a leczenie umożliwia jej kontrolę.
Chorzy na schizofrenię oczekują szacunku, zrozumienia i pomocy - należy przeciwdziałać stygmatyzacji, niezrozumieniu i dyskryminacji.
Schizofrenia rzuca światło na pytania egzystencjalne wspólne chorym i zdrowym – chorzy mają wiele do powiedzenia, trzeba ich tylko uważnie słuchać.
Opracowanie: psycholog Halina Gurbała (źródło A. Bilikiewicz; Psychiatria – podręcznik dla studentów medycyny)
