Twórczość osób z zaburzeniami psychicznymi
16 kwietnia 2012 roku zostanie otwarta w Domu Kultury „Hutnik” wystawa prac plastycznych dzieci, młodzieży i osób dorosłych z zaburzeniami psychicznymi, organizowana przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Wyszkowie.
Na wystawie zostanie zaprezentowana twórczość podopiecznych Środowiskowego Domu Samopomocy „Soteria”, Warsztatów Terapii Zajęciowej, Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Wyszkowie, szkoły specjalnej w Brańszczyku oraz domów pomocy społecznej.
Poprzez ekspozycję swoich prac plastycznych, osoby z zaburzeniami psychicznymi w atrakcyjny sposób chcą zwrócić na siebie uwagę i przełamać negatywne stereotypy na swój temat.
Na co dzień sztuka wykorzystywana jest po to, aby ułatwić kontakt osoby z zaburzeniami psychicznymi ze wszystkimi uczestniczącymi w procesie terapeutycznym; pomaga w diagnozowaniu choroby i leczenia. W tym celu, w wymienionych wcześniej placówkach prowadzone są pod okiem wyszkolonej kadry zajęcia w zakresie różnych form terapii sztuką: psychorysunek, choreoterapia, muzykoterapia, psychodrama, poezja. Powstające podczas zajęć dzieła plastyczne można analizować np. pod kątem tematyki czy kolorystyki, co pomaga w ocenie stanu zdrowia. Dzięki twórczości osoby mogą pogłębiać wiedzę o sobie samym i własnych możliwościach, nabywać pewności siebie, rozwijać nowe umiejętności. Twórczość jest dla tych ludzi nie tylko organizacją wolnego czasu ale ukojeniem i sposobem wyzwalania się z choroby; odgrywa dużą rolę w leczeniu i pomaga powrócić do funkcjonowania w społeczeństwie. Umiejętność używania języka sztuki jako porozumienia się z otoczeniem wspiera osobę z problemami natury psychicznej, pozwala jej wyrazić emocje i uczucia, a namalowany obraz jest często projekcją niepokojów i lęków.
W Europie upowszechnienie sztuki osób z zaburzeniami psychicznymi rozpoczęło się po II wojnie światowej. W Polsce wystawy są organizowane od kilkunastu lat, regularnie przede wszystkim w ramach projektu Towarzystwa Przyjaciół Tworek – „Razem w sztuce i życiu”. W latach dwudziestych XX wieku, tacy twórcy jak Salwador Dali, Andre Breton, Paul Klee, Reiner Maria Rilke i inni, sami obdarzeni niezwykłą kruchością i wrażliwością, pozostawali pod ogromnym wpływem twórczości osób cierpiących na zaburzenia zdrowia psychicznego.
Artyści i osoby z zaburzeniami psychicznymi tak samo źle się czują w narzuconych przez społeczeństwo niewygodnych, przyciasnych wzorcach i uciekają ze świata społecznych stereotypów. Ale gdy zerwanie społecznych więzi jest dla artysty świadomym wyborem, to dla osoby z zaburzeniami zdrowia, jest niezależnym od jego woli, pogłębiającym się odosobnieniem. Sztuka dla osób chorych wydaje się być pewnego rodzaju pomostem pomiędzy nimi a otaczającą ich rzeczywistością. Staje się tarczą obronną w starciu z natręctwem otaczających myśli i niewygodnych sytuacji; ucieczką do nowej przyjaznej przestrzeni. Wydaje się nawet, że prace artystyczne osób chorych, budzą często mniejszy niepokój niż ich zachowanie. Portrety przez nich malowane , to często maski, kamuflaże, a sami twórcy żyją między obrazami własnej wizji, które są im bliższe niż rzeczywistość. Częste malowanie autoportretów jest dla nich powtarzającą się próbą zrozumienia siebie, a nieumiejętność używania technik malarskich nie przeszkadza w uchwyceniu podobieństwa i w wyrażaniu dramaturgii obrazu.
Wydaje się, że osoby cierpiące na zaburzenia psychiczne lubią posługiwać się tą formą ekspresji, jaką jest język sztuki, ponieważ malarstwo otwiera ich wnętrze, pozwala ulatywać myślom i marzeniom. Uczą się konstruować obraz tak, jakby się uczyli konstruować na nowo swoje życie; twórczość staje się dla nich pewnego rodzaju wyznaniem istnienia.
Przykładem na to jak siła tworzenia jest wielka, niech będzie postać malarza Vincenta van Gogha, który cierpiał na zaburzenia psychiczne przez prawie całe swoje krótkie życie. Będąc mistrzem technik malarskiej, nie był też z pewnością pozbawiony talentu i determinacji. Podczas pobytu w Zakładzie Psychiatrycznym w Saint-Remy mógł malować w jednym z pomieszczeń szpitalnych, które zostało zamienione na pracownię.
Twórczość jest naturalną, pierwotną aktywnością człowieka, a konieczność tworzenia jest wpisana w istotę ludzkiej egzystencji. Nie sposób żyć bez kolorów i kształtów, światła i cienia – sztuka jest miejscem spotkania wyobraźni, emocji, talentu i marzeń. Szczególnie marzenia potrzebne są osobom cierpiącym na psychiczne dolegliwości. Sokrates pisał, że „piękno jest jedyną rzeczą boską i widzialną jednocześnie”. Nie wszystkim jednak dany jest dar widzenia i dar tworzenia, nie zawsze też schylamy się po talenty wokół nas. Twórczość niespontaniczna, powstająca w ramach terapii zajęciowej rzadko jest wysoko oceniana w kategoriach sztuki, jednakże wprowadzając nas w świat „innej wrażliwości” nasycony cierpieniem, głębokimi przeżyciami i nieodgadniętą tajemnicą istnienia, niech nauczy nas pokory i dystansu wobec spraw małych i dużych; niech chroni nasze serca przed nietolerancją.
Opracowanie: Halina Gurbała – psycholog.
